ترازوهای تاریخی و انتخابات دهم
● نویسنده: یعقوب – توکلی
● منبع: هفته نامه – پنجره – ۱۳۸۸ – شماره ۶
حوادث پیرامون انتخابات دهم ریاستجمهوری، یکی از نادرترین پدیدههای مرتبط با دمکراسی و مردمسالاری دینی در ایران بوده است؛ حوادثی که در نوع خود در تاریخ معاصر ایران، کمتر نظیر آن یافت میشود. بههمین خاطر پیچیدگیها و غموض خاص خود را دارد.
اردوکشیهای سیاسی و صفبندیهای انتخاباتی شرایط جدیدی را از فرآیند تحول سیاسی و جابهجایی در قدرت سیاسی و اجرایی کشور بهوجود آورد. صاحب این قلم که در حدود یکماه پیش از انتخابات در شماره سوم همین مجله تعبیر «اردوکشیسیاسی» را با اعتنا به سوابق تاریخی ایران ذکر کرده بود، به خوبی متذکر شد که در انتخابات جاری اردوکشیهای سیاسی بهطرز گستردهای شکل خواهد گرفت، اما ادبیات تغییر در سطح عموم جامعه جریان ندارد و بهرغم شدت اردوکشیهای سیاسی، جابهجایی در قدرت اجرایی کشور صورت نخواهد گرفت.
با این وجود، انتخابات دهمین دوره ریاستجمهوری با ویژگیهای بخصوصی شکل گرفت که بهنظر میرسد یکی از اصلیترین پژوهشهای تاریخی ایران معاصر بعد از انقلاب خواهند شد.
تردیدی وجود ندارد که اردوکشیهای سیاسی در این انتخابات و نوع صفبندیها، در تاریخنوشتهها، فرضیهها، نظریهها و پارادایمهای این ماجرای بسیار مهم تاریخی تأثیرگذار خواهد بود.
تجربه تاریخی در حوزه پژوهش ثابت کرده است که درگاههای اولیه تاریخنگاری انتخابات دهم ریاستجمهوری در گام اول، دو طیف وارد عرصه تاریخنگاری و پژوهشهای تاریخنگارانه خواهند شد که عبارتند از:
1- آنانی که در انتخابات به پیروزی نرسیدهاند؛
اصرار دارم که ترکیب «ناکامان انتخابات» را بهکار نبرم، چراکه تأکید بر این اصطلاح، همانند وسیلهای است که بر شکاف اجتماعی تأثیر منفی خواهد داشت. ادامه شکاف اجتماعی حتی در کمعمقترین وضعیت آن بهنفع هیچکس نیست، اما با این وجود طیفهای به پیروزی نرسیده انتخابات قطعا جزو اولین گروههایی خواهند بود که تاریخ و گزارشهای مختلف و متنوعی برای انتخابات دهم ریاستجمهوری خواهند نوشت و در این مسیر اصرار خواهند داشت تا آنچه در سر صندوق و بعد در خیابانها بهدست نیاوردهاند در عرصه تاریخی جستوجو نمایند و نمادی از مظلومیت و مقهوریت را در اذهان عمومی برجای گذارند. این امر در گسترش ادبیات اعتراض و الگوپذیری دورههای آینده بسیار مؤثر خواهد بود.
با این وجود تردیدی نیست که تنها طرفهای شکستخورده انتخابات دغدغه تاریخنگاری منتقدانه را نخواهند داشت، بلکه در ذیل این مجموعه طیف قابل توجهی از نویسندگانی که با اصل نظام جمهوری اسلامی دارای تعارض نظر هستند از این فرصت بهره خواهند جست. چه اینکه در این میان ادبیاتی میان مردان حاکم در جمهوری اسلامی رد و بدل شد که گویی فراموش کرده بودند که خود آنان از بستر همین روند و ساختار انتخابات برخاستهاند و خود نیز به دفعات مجری انتخابات مختلف بودهاند. جملات و ادبیات این دسته از سیاستمداران، دستمایه گروه قابل توجهی از مخالفان اصلی جمهوری اسلامی خواهد شد؛ خاصه اینکه مردان طرف پیروز انتخابات از جمله رییسجمهور منتخب نیز از ادبیاتی اینچنینی استفاده کرده است. کاربرد همزمان این ادبیات توسط دو گروه مقابل، دستمایه بسیار مناسبی در ارایه یک تصویر نازیبا و حتی فاقد کارآمدی و مشروعیت بهدست خواهد داد. در این میان، هم کاندیداهای ناپیروز و هم رییسجمهور منتخب سیئات باقیهای برای خود گذاشتهاند که تنها با توبه و انابه به درگاه خداوند هم بخشیده نخواهد شد، چراکه از حقالناس و حیثیت و اعتبار جمهوری اسلامی و حامیان آنها سوء استفاده شده است و بسیاری از رزمندگان و جانبازان و خانوادههای شهدا را سخت دلآزرده کرده است و به نظر میرسد جزو موارد گناهانی باشد که توبه از آن زحمت بسیاری میطلبد.
2- آنانی که در انتخابات به پیروزی رسیدهاند؛
شاید طرف پیروز انتخابات در کوتاهمدت ضرورتی برای پژوهش در بحران و وضعیت شکلگرفته احساس نکند و همت خود را مصروف اثبات کارآمدی بیشتر در فعالیتهای عمرانی و اجتماعی نماید تا از این طریق به اثبات واقعیت اجتماعی شکلگرفته در انتخابات بپردازد، و شاید قانون عکسالعمل، آنان را نیز وادار به تصویرسازی تاریخی از انتخابات دهم نماید.
برای این طیف مسایل بسیار مهمی مورد اعتنا خواهد بود که عباتند از:
۱- علل همبستگی رؤسای دولتهای پیشین علیه دولت فعلی؛ با توجه به اینکه در دورههای مختلف با یکدیگر اختلاف نظر اساسی داشتهاند؛
۲- تحلیل رفتارها و عملکرد رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام با تأکید بر بیانیه قبل از انتخابات و سکوت بعد از انتخابات و فعالیتهای فرزندانش در روزهای قبل و بعد از انتخابات و مهمتر اینکه آیا جامعه پاسخ
آقای هاشمی رفسنجانی را در برابر فعالیتهای فرزندانش پذیرفته است یا خیر؟ و دیگر اینکه چرا در دورهای عکسلالعملهای واکنشی منفی در برابر ایشان صورت گرفته است؟
یکی دیگر از موضوعات که بسیار مورد اعتنا قرار گرفت موضوع دخالت نیروهای بیگانه در فرآیند بحرانهای شکلگرفته پس از انتخابات است. این مسئله ضرورت پرداختن به اسناد موجود قابل انتشار و همچنین تحلیل اطلاعات و اظهارات را در پی خواهد داشت؛ هرچند موضوع انتشار اسناد سفارتخانههای خارجی از جمله سفارت انگلیس تا سالها بهصورت زخم سر باز نکردهای برای محققان باقی خواهد ماند؟ نقش مقام معظم رهبری در فرآیند آرامسازی و کنترل بحران، یکی دیگر از موضوعات درخور توجه خواهد بود. با این وجود سؤالات بسیاری در این میان وجود دارد؛ نظیر: موضوع شکلگیری مناظرات و چگونگی طرح مباحث در آن، نقش احمدینژاد و موسوی در گسترش و تعمیق اختلافات، تحلیل نقش نیروهای سیاسی پیرامونی، موضوع احتمال شکلگیری شورش و یا انقلاب مخملین، ارزیابی برنامههای احتمالی پس از پیروزی در انقلاب مخملین و برآیند نهایی نیروهای سیاسی پس از پیروزی در شورش مخملین. و البته این موضوع آخر در حالی میتواند قابل پیگیری تاریخی باشد که تصمیم بر وقوع آن بهلحاظ اطلاعات و اسناد تاریخی به اثبات برسد.
در هر صورت مسئله اقدام و یا عدم اقدام به انقلاب مخملین، یکی از اساسیترین موضوعات سؤالبرانگیز در این راستا خواهد بود.
در این میان نمونهسازیهای تاریخی بسیاری نیز صورت خواهد گرفت که ممکن است ادبیات سیاسی و تاریخ سطوح مختلف را در برگیرد که براساس آن به تصویرسازی صفوف خواهند پرداخت؛ نمونهسازی در مورد جنگ جمل و یا ادبیات تحلیل نقش یهودیان و نمونهسازی رفتار آنان از این جمله هستند.
مخلص کلام آنکه موضوع انتخابات دهمین دوره ریاستجمهوری بهزودی به پدیدهای پژوهشی در نهادهای اطلاعاتی، امنیتی، سیاسی و تاریخی بدل خواهد شد و ادبیات تاریخی و سیاسی جدیدی را با تأکید بر موضوعیت و پیوست محققان تولید خواهد کرد. تا زمان تولید ادبیاتی بیطرفانهتر در عرصه تاریخی (البته نه کاملا بیطرف) زمان بسیاری باید به انتظار نشست.
